Bismillahirrahmanirrahim

Soru 419: Hocam, Cemel ve Sıffin savaşından bahsettiğimizde ve İmam Ali'nin karşısına kılıçla dikilenleri eleştirdiğimizde, her iki taraftan ölenlerin de şehid olduğunu ve buna da delil olarak Hucurat suresi 9. ayeti getiriyorlar:

"Eğer müminlerden iki gurup birbirleriyle vuruşurlarsa, aralarını düzeltin. Şayet biri ötekine saldırırsa, Allah'ın buyruğuna dönünceye kadar saldıran tarafla savaşın. Eğer dönerse artık aralarını adaletle düzeltin ve (her işte) adaletli davranın. Şüphesiz ki Allah, âdil davrananları sever."

Yani demek istediğim, ayette bahsedildiği gibi Cemel ve Sıffin savaşlarında her iki tarafta mümin miydi? Ya da savaşmadan önce mümindiler de haksızlık yapan taraf sonradan mürted mi olmuş oldu? Bu ayeti nasıl anlamalıyız?

Cevap 419: Muhterem kardeşim, Hucurat, 9. ayette bahsedilen, mu'minlerden iki taife arasında çıkan ihtilaf ve çekişmedir. Cemel ve Sıffin savaşları ise meşru İmam ve halifeye karşı yapılan bir isyan hareketidir. Dolayısıyla ikisi birbirinden tamamen farklı şeylerdir.

Aslında bunu söyleyen kimselerin kendisi bizzat çifte standart uyguluyorlar. Çünkü Cemel ve Sıffin'de Hz. İmam Ali'ye karşı savaşanları mazur görüp hatta ölülerini şehid olarak nitelendirmelerine rağmen, 3. Halife'ye karşı isyan edenleri kafir veya ena zından fasık ve facir olarak nitelendirmektedirler! Oysa onlar da bu ümmetten birileriydi ve içlerinde birçok sahabi bile bulunuyordu.   

Kaldı ki faraza söylenen şeyi kabul etsek dahi, yine de iki tarafın da ölülerine şehid demek mümkün değildir. Herhalükarda birisi haklı, diğeri haksızdır. Dolayısıyla haklı olan tarafın ölüleri şehid, ama haksız olan tarafın ölüleri özellikle savaşa rağmen hakka rucu etmeseler mürted sayılmasalar da en azından fasık ve günahkardırlar. Tıpkı birisinin evine baskın yapıp, ev sahibinin canına, malına, namusuna zarar vermek isteyen kimseye karşı mücadele eden bir kimse gibi. Eğer böyle bir durum olursa ve ev sahibi kendini savunmaya kalkar ve iki taraftan da adam ölürse, her iki tarafa da şehid denilebilir mi? 

Soru: Peki ayette geçen iki taraftan kasıt nedir?

Cevap: Muhterem kardeşim, iki taraftan maksat, mu'minlerden iki grubun bazı şahsi ihtilaflarından dolayı birbirleriyle sürtüşmesidir. Yoksa tarafların birisi ümmetin meşru halife ver imamı ve onun taraftarları olursa onun hükmü ayrıdır. Zaten ayetin nüzul sebebi de bu ihtilafın hâkimiyet kavgası olmadığını gösteriyor. Sebeb-i Nüzul hakkında iki rivayet var; birisi şudur ki Medine'nin iki meşhur kabilesi "Evs ve Hazrec" arasında bir ihtilaf çıktı. Eskiden kalma ihtilaf ve kinler kabardı ve buldukları sopalarla, ayakkabılarla birbirlerine girdiler. Bunun üzerine ayet nazil oldu ve müslümanların böyle durumlarda nasıl bir tavır takınmaları gerektiği öğretti. (Mecmeü'l-Beyan Tefsiri, c.9, s.132)

Bir diğer rivayette şöyle geçer: "Ensardan iki kişi arasında bir konuda ihtilaf çıktı. Onlardan birisi diğerine dedi ki: "Ben zorla da olsa hakkımı senden alacağım. Çünkü benim kabilemin nüfusu seninkinden daha fazladır. Diğeri ise olayı Resulullah'a götürelim. O ne derse o olsun dedi; ama öteki kabul etmedi. Böylece ihtilaf büyüdü ve her iki kabileden insanlar sopalar, ayakkabılar, hatta kılıçlarla birbirlerine saldırdı. Bunun üzerine söz konusu ayet inerek müslümanların bu konuda ne yapmaları gerektiğini onlara öğretti." (Kurtubi Tefsiri, c.9, 6136)

Esasen ayette geçen iki taifeden birisi meşru imam ve halifenin cephesi olsa da bu ayetin kapsamına girer dersek, bu, bizzat Ehl-i Sünnet'in kabullerine de aykırı olur. Çünkü Ehl-i Sünnet de bu hadisi kabul etmektedir ki "Zamanın meşru halife ve imamına biat etmeden ölen kimse cahiliyet ölümüyle ölmüş olur." Bu hadisi kabul eden bir kimse, ümmetin icma ve ittifakla seçtiği yegâne halifeye biat etmeyen veya ettiği biati bozup ona karşı isyan bayrağı açan bir kimseyi nasıl mazur görür ve daha da ötesi bu biatsizlik üzerine ölen kimseleri nasıl şehid olarak kabul eder? Şahsen ben anlamakta güçlük çekiyorum. Siz anlıyorsanız buyurun izah edin biz de anlayalım inşaallah.