HZ. EMİR-ÜLMÜ'MİNİN ALİ'NİN (A.S) KUMEYL B. ZİYAD EN-NAHAİ'YE (R.A)  TAVSİYE VE ÖĞÜTLERİ

Kumeyl b. Ziyâd en-Nahaî şöyle naklediyor: Emir-ül Mü'minin Ali (a.s) elimden tutarak beni Kufe'nin kena-rında yeralan mezarlığa doğru götürdüler. Şehrin dışarısı-na varınca bir âh çekerek şöyle buyurdular:

1- "Ya Kumeyl, bu gönüller kaplardır, en iyi kap için-dekini en iyi koruyan ve zarfiyeti geniş olandır. Benim şu sözümü asla unutma. İnsanlar üç kısımdır: Rabbâni âlim, kurtuluş yolu üzere (kurtuluş yolunu bulmak için) ilim taleb eden kişiler ve geri kalan, (üçüncü grup ise) her sesin peşine takılan, her yele kapılıp giden ahmak ve düşük kimselerdir. Onlar ne yollarını bulmaları için ilim ışığıyla aydınlanmışlardır, ne de kendilerini kurtarabilecekleri gü-venilir bir desteğe dayanmışlardır."

2- "Ya Kumeyl, ilim maldan hayırlıdır; ilim seni korur, malı ise sen korursun. Mal, vermekle azalır, ilim öğret-mekle çoğalır. İlim hâkimdir, mal mahkum. (İlimle mal hakkında karar verilir.)"

3- "Ya Ziyâd oğlu Kumeyl, âlime sevgi beslemek uyulması gereken ve mükafatı gerektiren bir esastır. İnsan hayatta ilimle (Allah'a) itâat mertebesini kazanır; ölü-münden sonra da iyilikle, hayırla. Oysa ki malın menfaatı,  malın yok olmasıyla elden çıkar. Malları hazinelerde biriktirenler, hayatta iken bile ölüdürler (gerçek hayattan mahrumdurlar); âlimler ise, âlem var oldukça bâkidirler. Cisimleri kaybolup gitse de eserleri yüreklerde  mevcuttur. (Sonra göğüslerine işaretle şöyle devam ettiler:) Burada çok derin ve geniş bir bilgi vardır; fakat bunu taşıya-bilecek ehil kimseleri bulamıyorum. Bulunanlar ise sözü çabuk alan ama güvenilmeyen, dini dünya isteğine âlet eden, Allah'ın delil ve burhanlarıyla Allah'ın dostlarına karşı üstünlük davasına girişen, Allah'ın nimetleriyle O'na isyana kalkışan kimselerdir. Yahut gerçeğe sahip olanlara boyun eğen, fakat hakkın inceliklerine basireti olmayan, kendine yönelen ilk şüpheyle tereddüte düşerek kalbinde şek yerleşen kimsedir bulduğum. Oysa ne bu (ilim öğren-meye layıktır) ne de o. Veya dünya lezzetine sarılan, şehvete uymaya yatkın, yahut da mal, mülk toplamaya düşkün olan şahısları buluyorum ki bunlardan hiç biri dini koruyabilecek basiret ve yakin sahibi kişiler değillerdir; bunlar daha çok otlayan hayvanlara benzemektedir. Böy-lece ilim, ilim ehlinin ölümüyle ölüp gider. Fakat yeryüzü, Allah için delil ve hüccetiyle kaim (ayakta) bulunan biri-sinden boş kalmaz; ama meydanda olur, bilinir, yahut Allah'ın apaçık delillerinin bâtıl olmaması ve kitabını riva-yet edecek (halka açıklayacak) kimselerin yok olmaması için korkar, gizlenir. Nerdedir onlar? Sayıları azdır onla-rın; ama değerleri pek büyüktür. Allah, onlar gibi başka birilerine teslim edinceye, kendi benzerlerinin gönüllerine verinceye dek delillerini onlarla korur. İlim onları iman gerçeklerine vardırmış, yakin ruhunu yakından idrâk et-mişlerdir. Dünyaperest insanların zor ve ağır gördüğü (açlık, ibâdet, cihad vb.) şeyleri kolay karşılarlar; cahil-lerin kaçındıkları, hor gördükleri şeyler hoş görünür on-lara; canları, ruhları melekut alemine bağlı olan beden-lerle dünyada yaşarlar.

Ya Kumeyl, işte onlardır Allah'ın yaratıkları arasındaki eminleri (güvenilir kulları), yeryüzündeki halifeleri ve beldelerindeki ışıkları. Bunlardır (halkı) dinine çağıranlar. Ah, ne de özlerim onları görmeyi! Allah'tan kendim ve senin için mağfiret dilerim." (1)

4- "Ya Kumeyl, her gün Allah'ın ismini zikret; "LA HAVLE VE LA KUVVETE İLLA BİLLAH" söyle; Allah'a tevekkül et (sığın). Bizi hatırla; ismimizi anarak bize selavât getir ve bunu kendin ve korumasına özen gösterdiğin şeyler için tekrarla;  o günün şerrinden emânda olursun inşâallah."

5- "Ya Kumeyl, Yüce Allah, Resulullah'a (s.a.a.) edep öğretti (terbiye etti onu); Resulullah (s.a.a) da bana. Ben de mü'minleri terbiye edeceğim ve (İslam) adabını değerli insanlara öğretip onlara mirâs olarak bırakacağım."

6- "Ya Kumeyl, her ilmi açan benim; bütün sırları (keşfedip) sona vardıran  Kâim (Hz. Mehdi )(a.s)'dir."

7- "Ya Kumeyl, (Resulullah'ın (s.a.a) Ehl-i Beyti) hep birbirinden olan (ve aynı kökten türeyen) bir soydur. Allah duyan ve bilendir." (Bu cümle Kur'an'dan iktibastır. Al-i İmran/34)

8- "Ya Kumeyl, ilim ve adabı ancak bizden alırsan, bizden sayılırsın."

9- "Ya Kumeyl, yapacağın her harekette, marifete (bilgi ve şuura) muhtaçsın."

10- "Ya Kumeyl, yemek yediğinde, ismiyle hiç bir hastalığın zarar veremiyeceği ve bütün dertlere şifa olan Allah'ın ismiyle başla."

11- "Ya Kumeyl, yemeğini başkalarıyla ye ve cimrilik yapma, sen kimseye rızık vermezsin (her kesin rızkını Allah verir); oysa Allah bunun karşılığında sana bol mü-kafat verir. Sofra başında hoş davran; sofra arkadaşını sevindir; hizmetçini suçlama."

12- "Ya Kumeyl, yemek yerken (sofrada oturmanı) uzun sürdür ki arkadaşın da doysun, başkaları da rızkını alsın."

13- "Ya Kumeyl, yemekten sonra, verdiği rızık karşı-sında Allah'a hamdet, sesli bir şekilde şükret ki başkaları da aynısını yapsın; o zaman daha çok sevap alırsın."

14- "Ya Kumeyl, mideni tamâmen yemekle doldurma, su ve havâya da yer bırak; henüz iştahlıyken el çek ki yemeğin lezzetini alasın. Vücudun sağlığı, az yiyip, az iç-mededir elbette."

15- "Ya Kumeyl, ancak zekat veren, mü'minlere kar-deşce davranan ve sılay-ı rahim yapan kimselerin malında bereket olur."

16- "Ya Kumeyl, mü'min akrabalarına, diğer mü'min-lerden daha çok pay ayır; onlara daha çok rauf ve şefkatli davran ve yoksullara sadaka ver."

17- "Ya  Kumeyl, sana el açan kimseyi, eli boş çe-virme, sadece bir üzüm ve hurma tanesi verebilecek durumda olsan bile. Muhakkak sadaka,  Allah katında bü-yür."

18- "Ya Kumeyl, mü'minin en güzel süsü, tevâzü (al-çak gönüllülük)dür; güzelliği iffetidir; şerefi, dini araştırıp anlaması ve izzeti, boş konuşmaları ve dedikoduları terket-mesidir."

19- "Ya Kumeyl, halkın her sınıfında bir grup diğe-rinden daha üstün olur; sakın düşük seviyeli olanlarıyla tartışma; bana yönelik yakışmaz bir söz söyleseler bile tahammül et ve Allah'ın: "...Cahiller onlara söz söyleyince selam olsun diye cevap verirler."(2) diye vasıflandırdığı kimselerden ol."

20- "Ya Kumeyl, bütün hallerde hakkı söyle. Takvalı insanlarla dost ol; fâsıkları terket; münafıklardan uzak dur ve hâin insanlarla arkadaş olma."

21- "Ya Kumeyl, ilişki kurmak veya alış-veriş yapmak için zalimlerin kapısını çalma. Sakın onlara tazim etme. Toplantılarında Allah'ın gazabına uğramaya vesile olacak şekilde  hazır bulunma. Eğer mecburiyet gereği yanlarında bulunursan, sürekli Allah'ı zikret; O'na tevekkül eyle; şerlerinden Allah'a sığın. Başını aşağı sal. Kalbinle, yaptıklarını inkar et. Allah'ı onların duyacağı kadar sesli bir şekilde tazim et. Böylece Allah da seni teyid eder onların şerrinden korur."

22- "Ya Kumeyl, Allah'a ve O'nun dostlarının (vela-yetine) ikrardan sonra kulların en iyi taatı, iffetli, tahammüllü ve sabırlı olmalarıdır."

23- "Ya Kumeyl, maddî sıkıntını açığa vurma; izzet-i nefsini koruyup, gizli tutarak Allah için sabret."

24- "Ya Kumeyl,  kardeşine  sırrını  açmanın  mah-zuru yoktur; fakat kardeşin kimdir (biliyor musun)? Seni zorluklarda  yalnız  bırakmayan,  boynuna  diyet yahut kan  parası  geldiğinde  kendini kenara çekmeyen, (muh-taç olduğunda) ağız açmadan ihtiyacını gideren, seni durumunu izhar etmeye mecbur edecek derecede kendi haline bırakmayan (sürekli durumundan haber alan) kimsedir. Eğer seni hak yoldan ayırmak istiyorsa, ıslahına çalış."

25- "Ya Kumeyl, mü'min mü'minin aynasıdır; ihti-yacını gidermek ve durumunu güzelleştirmek için ona dikkatle bak."

26- "Ya Kumeyl, mü'minler kardeştirler, kardeş hiç bir şeyi kardeşine tercih etmez."

27- "Ya Kumeyl, kardeşini sevmiyorsan kardeşi de-ğilsin. (Gerçek) mü'min bizim söylediğimizi söyleyendir; bizim sözümüze hilaf eden bizden geri kalır, bizden geri kalan bize varamaz; bizimle olmayan cehennem ateşinin en alt tabakasında yer alır."

28- "Ya Kumeyl, Al-i Muhammed'in (s.a.a) (Ehl-i Beyt'in) sırrını başkalarına açmak, tahammül edilecek şey değildir; açan kimsenin tevbesi kabul olmaz; sana söyle-diklerimi yakin ehli mü'minden başkasına açma."

29- "Ya Kumeyl, her zorlukla karşılaştığında: "LA HAVLE VE LA KUVVETE İLLA BİLLAH" (Bütün güç ve kuvvetler ancak Allah'tandır) söylersen zorlukta (sana) yeter. Her nimete ulaştığında: "ELHAMDULİLLAH" söyle (Allah'a şükret), rızkın daha da artar. Rızkın geci-kirse Allah'tan mağfiret dile ki bolluğa çıkasın."

30- "Ya Kumeyl, bizim velayetimizle mal ve evladını Şeytan'ın ortaklığından kurtar."

31- "Ya Kumeyl, (iman vardır gönüllerde) yerleşmiştir; (iman vardır gönüllere) eğreti konur. Sakın (imanı) eğreti olanlardan olma. (İmanı) yerleşmişlerden olmak istersen, buna ancak, seni saptırmayacak ve yoldan çıkarmayacak ana caddeden (Ehl-i Beyt'in velayetinden) ayrılmadığın taktirde ulaşırsın. "

32- "Ya Kumeyl, hiç bir farzın ruhsatı yoktur ve hiç bir sünnetin de şiddeti ( yapılması sıkı tutulmamıştır)."

33- "Ya Kumeyl, (şunu bil ki devamlı) günahların iyiliklerinden, gafletin zikrinden ve Allah'ın sana verdiği nimetler, yaptığın amellerden daha çoktur."

34- "Ya Kumeyl, sürekli olarak Allah'ın verdiği nimet ve afiyetten yararlanmaktasın, o halde sen de sürekli onun hamd-ü senâsı, tesbih ve takdisi, şükrü ve zikriyle meşgul ol."

35- "Ya Kumeyl, Allah'ın: "... Unutmuşlar Allah'ı da o da, kendilerini unutturmuştur onlara" deyip "Onlardırlar fasıkların ta kendileri"(3) diye fıska nisbet verdiği kimseler-den olma sakın."

36- "Ya Kumeyl, (sırf) namaz kılıp, oruç tutup, sadaka vermen önemli değildir; (asıl) önemli olan, namazını (ve diğer amellerini) temiz bir kalple Allah'ın râzı olduğu bir şekilde ve tam bir huşu içinde yerine getirmendir. Nerede ve neyin üzerinde namaz kıldığına dikkat et; bunları doğru ve helâl yoldan elde etmiş olmazsan, kabul olunma-yacaktır."

37- "Ya Kumeyl, kalpte olan dile dökülür; kalp de aldığı gıdayla hayat kazanır; kalbine ve bedenine verdiğin yemeğe dikkat et; helâl olmazsa, Allah tesbih ve şükrünü kabul etmez."

38- "Ya Kumeyl, şunu bil ve anla ki biz halkın emanetini vermemek için kimseye izin vermemişiz; kim böyle bir izni benden nakletmişse bâtıl ve yalan söylemiştir ve yalanının cezâsı, cehennem ateşidir. Andolsun ki Resulullah (s.a.a) vefâtından az önce bana üç kere şöyle buyurdu: "Ya Ebe'l Hasan, emaneti sahibine teslim et, ister iyi adam olsun ister fâcir; emanet ister büyük olsun, ister küçük, hatta iplik ve iğne bile olsa."

39- "Ya Kumeyl, cihâd ancak âdil imâmla câiz ve ganimet ancak faziletli imâmla helâl olur."

40- "Ya Kumeyl, eğer (Allah tarafından) peygamber gönderilmeseydi; fakat yeryüzünde takvâlı bir mü'min bulunup da (peygamberlerin vazifesini yüklenerek halkı) Allah'a dâvet etseydi, sence bu işinde haklı mıydı yoksa haksız mı?  Vallahi,  Allah onu bu  işe tayin  edip  ve lâ-yık kılmadıkça  haksızdır. (Evet rehberlik  ve  tebliğ  gibi  ilâhî görevleri, ancak Allah'ın tayin ettiği kimseler üst-lenebilir.)"

41- "Ya Kumeyl, din Allah'ındır; onun başına  resul, nebi yahut vâsiden (Allah'ın tayin ettiği halifeden) başka kimsenin geçmesine izin vermez."

42- "Ya Kumeyl, (rehberlik makâmı) sadece, nübüv-vet, risâlet  ve imâmette sınırlıdır; geriye kalan ya tâbi o-lup  izleyenlerdir  yahut  da sapık ve bid'at ehli olanlardır.  "Allah (iyi amelleri) ancak  takvalılardan kabul eder."(4)

43- "Ya Kumeyl, Allah, Kerim, Halim (cezâ vermede acele etmeyen) Azim ve Rahim'dir.   O,   ahlâkını  bize ta-nıtmış, onlarla sıfatlanmayı ve halkı da aynı yöne sev-ketmeyi emretmiştir bize. Biz de bu vazifeyi hiç bir hilâf etmeden yerine getirdik, hiç bir nifâk göstermeden icra ettik, yalanlamadan tasdik ettik ve şüphe etmeden kabullendik."

44- "Ya Kumeyl, ne itâat edilmek için dalkavukçuluk yaparım, ne sözümden çıkmasınlar diye (boş) vaadlerde bulunurum , ne de bana  Emir-ül mu'minin desinler diye göçebelerin  vereceği yemeğe rağbet ederim."

45- "Ya Kumeyl, (mal, makâm vb.) bir şeyi elde eden, fâni bir dünyayı elde etmiştir. Biz ise, ebedî ve bâki bir âhireti elde ettik."

46- "Ya  Kumeyl, herkes âhirete doğru hareket et-mekte; bizim   âhirette  rağbet  ettiğimiz şey, Allah'ın rıza-sı ve  muttakilere  vereceği  cennetin  yüksek derecele-ridir."

47- "Ya Kumeyl, yeri cennet olmayan kimseyi, elemli bir azâp ve sürekli bir zilletle müjdele!"

48- "Ya Kumeyl, ben her durumda Allah'a, verdiği tevfikten dolayı hamdediyorum."(5)

49- "Ya Kumeyl,  âilene,  akşam  çağına  dek iyi huy ve faziletler kazanmalarını emret ki, uykuda olanların ha-cetlerini gidermekle geceleri çalışsınlar. Çünkü, andolsun bütün sesleri duyana, hiç bir kişi yoktur ki bir gönlü sevindirsin de Allah, o sevinçten ona bir lütuf yaratmasın. Ona bir bela gelip çattığında, o lütuf, tepeden dereye doğru akan bir su gibi (hızla) ona doğru akarak o belayı, yabancı bir deve, sürüden nasıl sürülüp kovulursa, sahi-binden kovar, giderir."(6)

50- Kumeyl b. Ziyâd der ki: "Emir'ül müminin Ali'den (a.s)  İslam'ın erkanı nedir? diye sordum. Şöyle buyurdu: "İslam'ın erkânı yedidir:

1- Akıl; sabır da akıl üzerine kurulmuştur. (Akıl olmaksızın sabretmek mümkün değildir.)

2- Irzı (namus ve şerefi) korumak ve doğru söylemek.

3- Kur'an'ı layıkıyla ve gereken şartlarıyla okumak.

4- Allah için sevmek, Allah için buğzetmek.

5- Al-i Muhammed'in (Ehl-i Beyt'in) (s.a.a) hakkını riâyet etmek ve onların velâyet makamını tanımak.

6- Kardeşlerin hakkını gözetmek ve onları müdafaa etmek.

7- İnsanlarla iyi komşuluk ve muaşeret etmek.

İmam'a (a.s) "Ya Emir'el müminin, bir kul günah yapıp, sonra da mağfiret diliyor; acaba mağfiret dilemenin haddi (gerçeyi) nedir? diye sorduğumda buyurdular ki: Ya Ziyâd oğlu (Kumeyl), mağfiret dilemenin haddi, tevbedir. "Sadece bu kadar mı?" dedim. "Hayır" buyurdular. "Na-sıldır öyleyse?" dedim. Buyurdular ki: "Kul bir günah işle-diğinde, tahrik ile "Esteğfirullah" (Allah'tan bağış dili-yorum) diyor. Tahrik nedir? diye sorduğumda şöyle buyurdular: "Dil ve dudakları hakikatı peşinden getirmek kastıyla hareket ettirmek." Bir daha hakikat nedir? diye sordum: "Kalple tasdik etmek (samimi bir kalple mağfiret dilemek) ve mağfiret dilediği günahı tekrarlamamaya karar vermektir" buyurdu. Kumeyl, bir daha. böyle yapar-sam mağfiret dileyenlerden sayılır mıyım? diye sorunca "Hayır." buyurdu. Kumeyl'in: "Nasıl olur bu" demesi üze-rine buyurdular ki: "Çünkü sen henüz mağfiret dilemenin aslına ulaşmamışsın". "Mağfiret dilemenin aslı nedir?" dedi. Buyurdular ki: "Günahtan tövbeye dönmektir; işte bu ibâdet edenlerin ilk derecesidir; bir de ileride her çeşit günahtan kaçınmaya karar vermektir.

Mağfiret dileme altı mananın gerçekleşmesiyle olur:

1- Geçmiş (günahlara) karşı pişmanlık duymak.

2- Günahı, ebedi olarak terketmeye karar vermek.

3- Kendinle diğer yaratıklar arasında bulunan hakları edâ etmek.

4- Bütün farzlarda, Allah'ın hakkını ödemek.

5- Haramdan biten etleri, deri kemiğe yapışacak dere-cede eritip, yerine (helâldan biten) et meydana getirmek (vücudu helâl yoldan geliştirmek).

6- Vücuda, günahın tadını tattırdığı gibi, ona itâatın da meşakkat ve acısını tattırmak."(7)

KAYNAKLAR

1)- Tuhef-ul Ukul, s.169, Nehc-ül Belaga, Kısa Hikmetler:147

2)- Furkan Suresi: 63

3)- Haşr Suresi: 19

4)- Maide Suresi: 27

5)- Tuhef-ul Ukul, s.171

6)-  Nehc-ül Belaga, Kısa Hikmetler: 257

7)- Tuhef-ul Ukul, s.196